Στη Σκωτία, τα κοσμήματα δεν είναι απλώς πολύτιμα αντικείμενα. Είναι φορείς συναισθημάτων, σύμβολα πολιτικής και προσωπικής ιστορίας, και παράθυρα σε μια εποχή που ο ρομαντισμός, η πίστη και η εξουσία αποτυπώνονταν με χρυσό και πολύτιμους λίθους.
Η Άννα Γκράουντγουότερ, επικεφαλής επιμελήτρια για την περίοδο της Αναγέννησης στα Εθνικά Μουσεία της Σκωτίας, εξερευνά αυτά τα μοναδικά αντικείμενα μέσα από το βιβλίο Decoding the Jewels: Renaissance Jewellery in Scotland. Το έργο αυτό συγκεντρώνει την πιο πρόσφατη έρευνα πάνω σε κοσμήματα της σκωτσέζικης Αναγέννησης και επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τα “οπτικά μηνύματα” που φέρουν.
Η αφορμή για το βιβλίο δόθηκε το 2017, όταν το μουσείο απέκτησε ένα ξεχωριστό μενταγιόν, γνωστό ως Fettercairn Jewel, έναντι 236.750 λιρών σε δημοπρασία του Sotheby’s. Το εύρημα αυτό πυροδότησε την ιδέα να συγκεντρωθούν όλα τα γνωστά δείγματα της περιόδου σε έναν τόμο, συνοδευόμενα από φωτογραφίες και ιστορική ανάλυση.
Η Αναγέννηση... με σκωτσέζικη υπογραφή
Η σκωτσέζικη Αναγέννηση, αν και καθυστερημένη σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, υπήρξε εξίσου πλούσια σε πολιτισμικές επιρροές. Οι βασιλείς Ιάκωβος Δ’ και Ιάκωβος ΣΤ’ αποτέλεσαν κεντρικές μορφές αυτής της εποχής. Η χώρα, παρόλο που βρισκόταν στην περιφέρεια της ηπείρου, διατηρούσε στενές σχέσεις με την Ευρώπη μέσω πανεπιστημίων, εμπορίου και τεχνογνωσίας. Καλλιτέχνες και τεχνίτες από τη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες έφερναν τις νέες τάσεις στη Σκωτία, αφήνοντας το αποτύπωμά τους και στα κοσμήματα.
Ωστόσο, η εποχή δεν ήταν ανέφελη. Η Μεταρρύθμιση του 1560 και η απομάκρυνση της Σκωτίας από τον καθολικό άξονα Γαλλίας-Βατικανού, προς χάρη της Αγγλίας της Ελισάβετ Α’, άλλαξαν το πολιτικό τοπίο. Η καθαίρεση της Μαρίας Στιούαρτ το 1567 δεν ήταν απλώς πολιτικό γεγονός, αλλά καθοριστικό σημείο στην ιστορία της χώρας — και κατ’ επέκταση και στην πορεία της τέχνης και των κοσμημάτων της εποχής.
Κοσμήματα με μυστικά μηνύματα
Τα κοσμήματα εκείνης της περιόδου συχνά ενσωμάτωναν προσωπικά και συναισθηματικά μηνύματα. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, τα «DMs» (άμεσα μηνύματα) της εποχής, όπως λέει χαριτολογώντας η Γκράουντγουότερ. Σε μια κοινωνία με χαμηλά επίπεδα αλφαβητισμού, τα σύμβολα —καρδιές, σκυλάκια, λουλούδια όπως το “μη με λησμόνει”— λειτουργούσαν ως οπτικές δηλώσεις αγάπης, πίστης ή φιλίας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα δαχτυλίδια fede, που έδειχναν δύο χέρια ενωμένα σε χειραψία – ένδειξη αγάπης ή συμφωνίας. Άλλα κομμάτια μπορεί να είχαν σκαλισμένα μηνύματα, ή ακόμα και θρησκευτικά σύμβολα, συνδέοντας το προσωπικό με το πνευματικό.
Απόδειξη δεξιοτεχνίας και αντοχής
Αυτό που κάνει τα κοσμήματα της Αναγέννησης τόσο εντυπωσιακά, είναι η λεπτότητα της δουλειάς τους. Παρά την απουσία σύγχρονης τεχνολογίας και το περιορισμένο φως, οι χρυσοχόοι της εποχής κατάφεραν να δημιουργήσουν περίπλοκα μοτίβα, μίνι πορτρέτα, και σύνθετες σμάλτινες διακοσμήσεις.
Και μόνο το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα κοσμήματα διασώθηκαν μέχρι σήμερα είναι αξιοθαύμαστο. Τα περισσότερα έλιωναν με το πέρασμα του χρόνου, καθώς οι μόδες άλλαζαν και οι πολύτιμες ύλες ανακυκλώνονταν. Ωστόσο, ορισμένα κατάφεραν να επιβιώσουν — και βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας, προσελκύοντας πλήθος επισκεπτών που στέκονται μπροστά στις προθήκες με θαυμασμό.
Το διαχρονικό άγγιγμα της Μαρίας Στιούαρτ
Ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα κοσμήματα που σχετίζονται με τη Μαρία, Βασίλισσα των Σκώτων. Δεν είναι λίγοι οι επισκέπτες που συγκινούνται όταν βλέπουν ένα αντικείμενο που εκείνη μπορεί να φόρεσε ή να χάρισε. Η ίδια, άλλωστε, έγινε σύμβολο τραγικού ρομαντισμού, και κάθε αντικείμενο που συνδέεται μαζί της κουβαλά μια σχεδόν μυθική αύρα.
Όπως λέει η Γκράουντγουότερ, «τα κοσμήματα δεν είναι απλά στολίδια – είναι συναισθήματα, ιστορίες και μνήμες, σμιλεμένα σε μέταλλο και πέτρα. Και έχουν τη δύναμη να μας μεταφέρουν, έστω και για λίγο, σε έναν άλλο χρόνο».
